การแต่งงานพิธีใหญ่ (กะตัก หรือ การตั๊ก)

นมแง

ส่งทุ่ง

การทำบุญส่งทุ่งนี้แต่ละหมู่บ้านจะเลือกทำเฉพาะสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ของหมู่บ้าน 1 แห่ง เช่น ศาลเจ้า ศาลาหมู่บ้าน เป็นต้น จะเลือกวันที่ดี แต่ไม่เกินเดือน 3 ขึ้น 3 ค่ำ โดยมีข้อสังเกตว่ามักเลือกประกอบพิธีกรรมบริเวณสถานที่ที่บนหัวทุ่งหรือข้างบนก่อนแล้วทำส่งต่อมาจนกระทั่งถึงสถานที่ใกล้กับท้ายทุ่งเป็นแห่งสุดท้ายหรือป่าช้าเก่า (หนองเต่า) พิธีทำบุญส่งทุ่งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อแสดงความกตัญญูกตเวทีแก่ภูตผีที่สิงสถิตตามต้นไม้ ผีทุ่ง ผีนา ที่ช่วยคุ้มครองรักษาให้ชาวบ้านอยู่ร่มเย็นเป็นสุขทำมาหากินเจริญงอกงาม ปราศจากภัยพิบัติทั้งปวง รวมทั้งสร้างความเป็นศิริมงคลและป้องกันสิ่งร้ายที่จะเข้ามาในหมู่บ้าน อย่างไรก็ตามพิธีทำบุญส่งทุ่งนี้พบว่าทำกันเกือบทุกหมู่บ้านในอำเภอเขาคิชฌกูฏ และจังหวัดจันทบุรี ทั้งในชุมชนชาวไทยและชุมชนชาวชอง

ศาสตราจารย์ชิน อยู่ดี บันทึกไว้เมื่อ พ.ศ. 2501 ว่า เมื่อถึงเดือน 5 ชาวชองที่อำเภอมะขาม จังหวัดจันทบุรี จะทำ “บุญส่ง” เพื่อให้ผีนำเอาโรคภัยไข้เจ็บไปให้พ้นหมู่บ้าน ก่อนทำบุญส่ง 1 วัน จะมีพิธีเรียกว่า “เก็บข้าหลวง” วันนั้นจะมีชาย 4 คน แต่งกายด้วยผ้าสีแดง โพกศรีษะ สวมมงคล มือถืออาวุธ และพาน ชายทั้ง 4 นี้ สมมติว่าชื่อ นายพุด นายซะ นายนะ นายโส ชายทั้งสี่คนนี้จะเข้าไปถามบ้านทุกหลัง จะพูดกับคนในบ้านว่า “ฉันมานานแล้ว มีอะไรขอกินบ้าง คนในบ้านก็จะตอบว่า “ดีแล้ว จะกินอะไรก็หยิบกินเอง” คนทั่ง 4 ก็หยิบกินกันตามชอบใจ ก่อนจะออกจากบ้านจะเอาไข่คลึงที่ขา แขน และหัวเข่าของเจ้าของบ้าน และจะผูกด้ายสายสิญจน์ไว้ที่ข้อมือเด็กอายุไม่เกิน 3 ขวบ แล้วคลึงลงไปที่ปลายเท้าบอกว่า “ไปละ ความเจ็บอย่าได้ความไข้อย่ามี” นายพุด นายซะ นายนะ นายโส จะหาบของที่ไปได้มาจากบ้านทุกหลังใส่กระบุงจนเต็ม ทั้ง 4 คนไม่เข้าบ้านคงค้างในป่า และช่วยกันทำเกวียน วันรุ่งขึ้นมีพิธีทำบุญที่ได้นัดหมาย ชาวบ้านก็จะมาประชุมกันเพื่อทำบุญ นายพุด นายซะ นายนะ นายโส ก็จะมาที่ทำบุญ ลากเกวียนมาด้วย เมื่อตักบาตรแล้ว ชาวบ้านก็จะช่วยกันเอาไม้มาทำแหลนและควายใส่ลงไปในเกวียนด้วย พวกที่มาทำบุญจะช่วยกันสาดข้าวสารไปยังคนทั้ง 4 ชาวบ้าน 4 คน จะยิงปืนกันคนละ 4-5 นัด แล้วร้องว่า “โรคภัยไปเถิด ผีไปเถิด ขอให้ทุกคนเป็นสุข” นายพุด นายซะ นายนะ นายโส ก็ช่วยกันลากเกวียนเข้าป่าไป

“พิธีทำบุญส่งทุ่งด้วยความเชื่อที่ว่า การที่มนุษย์เกิดมาในโลกนี้ และมีอาการเจ็บไข้ได้ป่วย หรือมีอันเป็นไปต่างๆ นาๆ นั้นเป็นเพราะมียมฑูตจากยมโลกมาลงโทษมนุษย์ชีวิตความเป็นอยู่ใน แต่ละวัน ของมนุษย์จะมีเหล่ายมฑูตคอยสอดส่องดูแลอย่างใกล้ชิด ชะตาชีวิตล้วนขึ้นอยู่กับเหล่ายมฑูต ในรอบหนึ่งปีคณะของยมฑูตจะต้องเดินทางกลับยมโลกเพื่อรายงานบันทึก และผลัด เปลี่ยนให้ยมฑูตชุดใหม่ขึ้นมาทำหน้าที่ในโลกมนุษย์ต่อไปชาวชองทุกคนจะต้องทำบัญชีรายชื่อทรัพย์สินสิ่งมีชีวิตทั้งที่ตายแล้วและยังมีชีวิตอยู่มอบให้แก่คณะยมฑูตนำกลับไปด้วย เพื่อขอความคุ้มครองให้อยู่ดีมีสุขในปีต่อไปพร้อมทั้งมีการเสียภาษีเป็นเสบียงอาหารให้แก่เหล่าคณะยมฑูตที่เดินทางกลับยมโลกด้วย หลังฤดูกาลเก็บเกี่ยวข้าวทุก ๆ ปีลูกหลาน ชาวชองในจังหวัดจันทบุรี ระยองและตราดจะมีประเพณีสำคัญที่กระทำกันสืบเนื่องกันมานั่นคือพิธีทำบุญส่งทุ่งหากแต่ละท้องถิ่นต่างก็มีเรื่องเล่า และรายละเอียดของการประกอบพิธีนี้แตกต่างกันไป พระสี เตชพโล กล่าวว่า “พิธีทำบุญส่งทุ่งคือ พิธีทำบุญส่งเสบียงอาหารให้แก่เหล่ายมฑูตที่ข้างทุ่งข้างทาง เพื่อให้ท่านเดินทาง ไปยมโลกอย่างมี ความสุข ผู้คน ในโลกมนุษย์ก็จะได้มีความสุขด้วย” วันประกอบพิธีนั้นจะไม่กำหนดตายตัวในแต่ละปีแต่ละชุมชนจะนัดหมายกันเองโดยถือเอาวันพระหลังการเก็บเกี่ยวข้าวเป็นเกณฑ์ในคืนก่อนวัน พิธีทำบุญส่งทุ่ง “คานะพูน่ายคามูน” หรือคณะข้าหลวงอันประกอบด้วยคณะยมฑูตและเหล่าบริวารจะเดินไปบอกให้ทุกคนได้รู้ว่ายมฑูตจะกลับยมโลกแล้ว ใครมีเคราะห์กรรม อันใดให้บอกมาจะได้นำเคราะห์กรรมนั้นกลับไปโดยการนำไข่ไก่มาลูบไล้ตามร่างกายแขนขาเพื่อเรียกสิ่งชั่วร้ายให้ออกไปจากร่างกายยมฑูตก็จะขอให้แต่ละบ้านช่วยกันบริจาค เสบียงอาหารเพื่อใช้ในการเดินทางในครั้งนี้ด้วย ชาวบ้านก็จะนำพวกผักสด ปลา พริก เกลือ ข้าวสาร หมู เป็ด ไก่ ตามที่ตนอยู่บริจาคให้กับคณะของยมฑูตนี้ เหล่าบริวารของยมฑูต ก็จะหาบสิ่งของที่ได้รับบริจาคมานั้นนำไปยังบริเวณที่จะประกอบพิธีทำบุญ ซึ่งได้ตกลง กำหนดพื้นที่ในการประกอบพิธีกันไว้ล่วงหน้า ส่วนใหญ่จะเป็นบริเวณที่อยู่นอกหมู่บ้าน จากนั้นจะช่วยกันหุงหาอาหารและนอนพักค้างคืนกันที่นั่นสิ่งของที่ได้มานั้นห้ามนำไปใช้ในการอื่นและห้ามคณะของยมฑูตและเหล่าบริวารกลับไปนอนที่บ้านด้วยจนกว่า จะเสร็จพิธี เช้าวันรุ่งขึ้นชาวบ้านก็พร้อมใจกันนำเอาอาหารคาวหวานและสิ่งที่ขาดไม่ได้ในพิธีนี้นั่นคือข้าวหลามที่แต่ละบ้านแต่ละครอบครัวจะต้องเผาเองนำมาร่วมในพิธีนี้โดย นิมนต์ให้พระ สงฆ์ประกอบพิธีทางพุทธศาสนา เสร็จสิ้นพิธีสงฆ์แล้วก็จะรับประทานอาหารร่วมกันหลังจากนั้นทุกคนก็ร่วมใจกันทำพิธีส่งยมฑูต ในการประกอบพิธีคณะข้าหลวงจะนำ ใบไม้มา ทำเกวียนจำลองเป็นพาหนะในการเดินทางชาวบ้านจะนำอาหารที่ได้แบ่งไว้มามอบให้และนำรายชื่อสรรพสิ่งของแต่ละบ้านมามอบให้พร้อมทั้งกล่าวว่าขอให้ท่านยมฑูตนำความ ทุกข์ความยากทั้งหลายกลับไปด้วยขอให้ทุกคนมีแต่ความสุขความเจริญ หลังจากนั้นจึงมารับพรจากพระสงฆ์กรวดน้ำแผ่เมตตา เมื่อเสร็จสิ้นพิธีกรรม แล้วอาจมีมหรสพ เช่น การเล่นละครชาตรี หรือมีการแข่งขันกีฬา สันทนาการต่างๆ เป็นการเฉลิม ฉลองประเพณีพิธีกรรมนี้ นอกจากนั้นยังมีประเพณีการเล่นผีหิ้ง และประเพณีการเล่นผีโรง

ปัจจุบันนี้ประเพณีการทำบุญส่งทุ่งยังมีขั้นตอนบางอย่างหายไปในแต่ละพื้นที่ เช่น การเดินข้าหลวง เป็นต้น แต่ปัจจุบันได้มีการลัดขั้นตอนมากขึ้นวิถีวัฒนธรรมดั้งเดิมได้หายไปตามกาลเวลา ซึ่งเป็นที่น่าเสียดายยิ่งนักเพราะบรรพบุรุษได้คิดและกำหนดสิ่งต่างๆ เหล่านี้ เพื่อเอาไว้สอนลูกหลานที่เป็นปริศนาน่าคิดกับวัฒนธรรม